HODOWLA, CHÓW I UŻYTKOWANIE KÓZ

1.WSTĘP  15

1. POCHODZENIE l UDOMOWIENIE KÓZ 17

GOSPODARCZE ZNACZENIE HODOWLI KÓZ NA ŚWIECIE 23

1. TYPY UŻYTKOWE KÓZ 33

Wstęp 33

Mleczny kierunek użytkowy 34

Mięsny kierunek użytkowy 35

Wełnisty kierunek użytkowy 37

Puchowy kierunek użytkowy 38

Kierunek wszechstronnie użytkowy (ogólnoużytkowy) 39

1. RASY KÓZ UTRZYMYWANYCH W EUROPIE  41

Polska  41

Szwajcaria 44

Niemcy 46

Francja 47

Hiszpania 48

Włochy 49

Grecja  51

Kraje Europy Środkowowschodniej 51

1. POZAEUROPEJSKIE RASY KÓZ 55

Azja 55

Afryka 56

Ameryka Południowa 59

Ameryka Północna 60

Australia i Nowa Zelandia 60

1. ROZRÓD  63

6.1. Biologiczne podstawy rozrodu kóz 63

Wprowadzenie 63

Układ rozrodczy kozy 65

Układ rozrodczy kozła 66

Dojrzałość płciowa 69

Dojrzałość rozpłodowa 69

Cykl rujowy 70

Objawy rui 74

6.2. Dobór par do rozpłodu i systemy pokrywania kóz 74

Kryteria doboru par do rozpłodu           74

Systemy krycia i stanowienia 75

Biotechniczne metody intensyfikacji rozrodu 79

Ciąża 83

Poród 85

Odchów koźląt przy matkach 87

6.5.1. Odpajanie koźląt 87

Odłączanie koźląt - metody odchowu 88

Upadki koźląt 89

7.ŻYWIENIE KÓZ  93

7.1. Zwyczaje i upodobania żywieniowe kóz 93

7.1.1. Strawność składników pokarmowych 93

7.2. Zapotrzebowanie kóz na składniki pokarmowe i zdolność pobrania paszy 96

Zapotrzebowanie na energię 96

Zapotrzebowanie na białko 100

Zapotrzebowanie na składniki mineralne 102

Zapotrzebowanie kozłów na składniki pokarmowe. Żywienie kozłów 104

7.2.5.    Zapotrzebowanie kóz na wodę  105

7.3.      Pasze stosowane w żywieniu kóz 105

Pasze „nietypowe" 105

Zielonki            105

Siano 108

Słomy 108

Kiszonki 108

Okopowe 109

Pasze treściwe 110

Pasze mineralne 111

7.4. Żywienie dorosłych kóz 111

7.4.1. Żywienie w okresie zasuszenia 111

Żywienie kóz w okresie wczesnej laktacji 115

Żywienie po okresie szczytu laktacji 121

Żywienie kóz karmiących koźlęta tuczone (opasane) 121

7.5. Żywienie koźląt 121

Zapotrzebowanie koźląt na składniki pokarmowe 121

Wykoty i pojenie siarą 122

Systemy odchowu koźląt 124

Sposoby pojenia koźląt 128

Pozostałe pasze w odchowie koźląt 129

Odsądzanie 130

Żywienie młodzieży hodowlanej 131

Żywienie koźląt tuczonych 133

7.7.1, Wpływ żywienia na jakość tuszy koźlęcej 133

7.7.2. Systemy tuczu koźląt                  135

1. PASTWISKOWE ŻYWIENIE KÓZ 141
2. PIELĘGNACJA KRAJOBRAZU  147
3. UŻYTKOWANIE MLECZNE KÓZ 155

Fizjologia wytwarzania i wydzielania mleka 155

Wydajność mleka 156

Długość laktacji            156

Sezonowość produkcji mleka 158

Czynniki wpływające na mleczność kóz 158

Masa ciała 158

Wiek 160

Wielkość, typ i budowa wymienia 161

Pora roku, temperatura otoczenia 163

Wielkość miotu164

Poziom żywienia 165

10.6. Skład chemiczny mleka 166

Skład podstawowy 166

Tłuszcz 166

Białko 168

Składniki mineralne 169

Witaminy 170

10.7. Pozyskiwanie mleka 170

Dój ręczny 170

Dój mechaniczny 173

Instalacje przenośne 173

Instalacje statyczne 174

10.8. Higiena doju 177

Higiena doju ręcznego 177

Higiena doju mechanicznego 177

Postępowanie z mlekiem po doju 179

Kontrola użytkowości mlecznej 179

Warunki Unii Europejskiej dotyczące produkcji mleka koziego 180

Wymagania dotyczące zdrowotności zwierząt w przypadku mleka surowego 180

10.13.   Zachowanie higieny w gospodarstwie 181

1. PRZYDATNOŚĆ MLEKA KOZIEGO DO PRZETWÓRSTWA 187

Zagospodarowanie mleka koziego 187

Jakość mikrobiologiczna i higieniczna mleka koziego 190

Właściwości mleka koziego istotne dla przetwórstwa 192

Przydatność mleka koziego do produkcji serów 194

Przydatność mleka koziego do produkcji napojów fermentowanych 195

Przydatność mleka koziego do produkcji lodów 197

Przydatność mleka koziego do produkcji mleka UHT 199

Przyfermowy przerób mleka koziego 199

Wyposażenie 199

Przyfermowa produkcja mlecznych napojów fermentowanych 200

Przyfermowa produkcja serów 201

1. UŻYTKOWANIE MIĘSNE 207

Poziom produkcji 207

Czynniki wpływające na jakość mięsną 208

Metody oceny wartości mięsnej 211

1. UŻYTKOWANIE WEŁNISTE l PUCHOWE 219

Budowa okrywy włosowej 219

Mohair 220

Typy anatomiczne włókien 220

Historia hodowli kozy angorskiej 223

Chów kóz angorskich 225

13.3. Kaszmir 227

Charakterystyka wełny kaszmirskiej 227

Hodowla kozy kaszmirskiej 229

13.4. Kaszgora 232

SKÓRY KOZIE 235

WYBRANE ZAGADNIENIA CYTOGENETYKI l GENETYKI MOLEKULARNEJ 241

Wstęp 241

Organizacja genomu 242

Trzy poziomy badań 242

Kariotyp 242

Markerowa mapa genomu 245

Sekwencja genomu jądrowego i mitochondrialnego 246

Wykorzystanie polimorfizmu DNA w badaniach porównawczych 247

Nieprawidłowości chromosomowe 248

Podłoże genetyczne obojnactwa 249

Polimorfizm genów i ich związek z cechami użytkowymi 251

Wprowadzenie 251

Polimorfizm genów białek mleka 252

Polimorfizm genu białka prionowego i oporność na trzęsawkę 256

15.6. Modyfikowanie genomu (transgeneza) 257

1. ZAGADNIENIA GENETYKI POPULACJI l GENETYKI ILOŚCIOWEJ W HODOWLI KÓZ  263

16.1.     Modele dziedziczenia cech 263

Wprowadzenie 263

Monogeniczny model dziedziczenia 264

Poligeniczny model dziedziczenia 267

Mieszany model dziedziczenia 269

16.2. Zmienność cech determinowanych przez wiele genów 271

Inbred i jego skutki 271

Parametry genetyczne   277

Komponenty zmienności fenotypowej 277

Definicje i metody oceny 280

Parametry genetyczne cech użytkowości mlecznej 284

Parametry genetyczne masy ciała 285

Parametry genetyczne cech reprodukcyjnych 286

Parametry genetyczne użytkowości wełnistej 287

Parametry genetyczne cech pokroju 288

Ocena wartości genetycznej 289

Wybrane elementy pracy hodowlanej i ocena ich efektywności 292

1. PROGRAMY HODOWLANE DLA KÓZ MLECZNYCH 299

Cele hodowlane 299

Program hodowlany dla kóz mlecznych we Francji 302

Program hodowlany dla kóz mlecznych w Hiszpanii 307

Program hodowlany dla kóz mlecznych w Norwegii 309

Program hodowlany dla kóz mlecznych w USA  315

Program hodowlany dla kóz mlecznych w Kanadzie 320

Hodowla kóz w Polsce 323

XVIII     ZACHOWANIE SIĘ KÓZ  331

Typy zachowań 331

Hierarchia stadna i czynniki na nią wpływające 333

Zachowanie płciowe 334

Zachowanie kóz i koźląt w okresie okołoporodowym 334

Zachowanie pastwiskowe 336

Inne zachowania 336

1. PIELĘGNACJA KÓZ  339

Znakowanie 339

Dekornizacja 343

Usuwanie gruczołów piżmowych 345

Kastracja 345

Korekcja racic 346

Pielęgnacja okrywy włosowej i skóry 347

Inne zabiegi pielęgnacyjne 348

1. BUDYNKI INWENTARSKIE l POMIESZCZENIA DLA KÓZ 349

Koziarnia 349

Wyposażenie budynku inwentarskiego 355

Mikroklimat koziarni 357

Wymagania dla poszczególnych grup technologicznych            357

Pomieszczenia pomocnicze 358

1. CHOROBY KÓZ  

21.1. Profilaktyka w stadzie kóz 361

Wprowadzenie 361

Ocena stanu zdrowia kóz w stadzie 362

Charakterystyka stanu zdrowia populacji kóz w Polsce 364

Zasady zwalczania chorób u kóz 371

21.2.     Wybrane choroby zakaźne kóz 382

Bruceloza 382

Choroba Johnego 383

Enterotoksemia            385

Enzootyczne ronienie 387

Enzootyczne zapalenie płuc 388

Gorączka Q 389

Gruźlica 390

Listerioza 390

Niesztowica  392

Serowaciejące zapalenie węzłów chłonnych 393

Wirusowe zapalenie stawów i mózgu kóz 395

21.2.12    Zakażenie wirusem Schmallenberg 399

21.2.13.   Zapalenie wymienia 400

21.3.  Wybrane choroby pasożytnicze kóz 401

Choroba motylicza i choroba motyliczkowa 401

Kokcydioza 403

Nużyca 404

Robaczyca płuc 405

Robaczyca żołądkowo-jelitowa  406

Wągrzyca 408

Wszołowica i wszawica 409

Indeks rzeczowy 417