Jesion wyniosły Hodowla i zagrożenia

Publikacja ta jest kolejną pozycją wydawniczą ze znanej czytelnikom serii „Drzewa Naszych Lasów", opracowaną przez zespół autorski z Instytutu Badawczego Leśnictwa. Jesion wyniosły jest gatunkiem szczególnym dla polskich lasów, tworzącym z innymi gatunkami liściastymi przebo­gate, związane z dolinami rzecznymi lasy łęgowe (jesionowo-olszowe i wiązowo-jesionowe), grądy nizinne i olsy. Drewno jesionu wyniosłego, o pięknym rysunku i kolorycie, należy do bardzo poszukiwanych, cennych sortymentów.

Aktualne zagrożenia chorobowe, powodowane przez cho­robę spiralną, której końcowym aktem są patogeniczne grzyby, sprawiają, że proces ustępowania tego gatunku z naszych lasów przybrał bardzo dynamiczny charakter, o nasileniu i skutkach porównywalnych do grafiozy - ho­lenderskiej choroby naczyniowej wiązów, która radykalnie zmniejszyła udział wiązu w składzie lasów Polski i całej Europy.

Zamieranie jesionu, najpoważniejsze aktualnie zagroże­nie występujące w naszych lasach, zostało przedstawio­ne bardzo szczegółowo. Przyczyny, rozumiane jako czyn­niki pierwotne, inicjujące spiralę chorobową, są trudne do identyfikacji. Jako prawdopodobne wskazuje się czynniki abiotyczne: spadek poziomu wód gruntowych, długotrwa­łe susze i przymrozki. Na osłabione drzewostany wcho­dzą grzyby patogeniczne i owady, doprowadzając do ob­umierania drzew i drzewostanów. Autorzy przedstawiają w publikacji schemat łańcucha chorobowego, bardzo szczegółowo omawiając gatunki grzybów, których występo­wanie stwierdzono na zaatakowanych jesionach. Obecnie największe znaczenie dla rozwoju choroby przypisuje się rodzajowi Chalara sp.

W związku z występującym zjawiskiem zamierania jesionu, nazwanym przez autorów tymczasowym, stawia się robo­czą hipotezę zalecającą podejmowanie systematycznych prób naturalnego odnawiania jesionu na odpowiednich dla niego siedliskach. Jest to wskazanie przeciwstawne do obserwowanych w praktyce tendencji, polegających na zaprzestaniu produkcji sadzonek i odnawiania samosiewnego. Odnowienia naturalne jesionu, oprócz drzewostanów, w których jest on gatunkiem panującym, zaleca się wyko­rzystywać w drzewostanach mieszanych z bukiem, jodłą, dębem szypułkowym, grabem i olszą czarną, w zespołach roślinnych łęgów jesionowych, wiązowych i nadmorskich. W podrozdziale poświęconym odnowieniom sztucznym i siewom podane są najważniejsze wiadomości związane z wykorzystywaniem tych sposobów reprodukcji.

Omówienie produkcji sadzonek jesionu, z zastrzeżeniem, że produkcję należy podjąć po ustąpieniu procesu zamie­rania, obejmuje owocowanie gatunku, proces zbierania na­sion, przechowywanie, stratyfikację nasion i siew w szkół­kach, w tym także w szkółkach kontenerowych o kontrolo­wanych warunkach wzrostu.

Rębnie odpowiednie dla odnawiania jesionu zaliczane są do częściowych i stopniowych. Możliwe są gniazdowe czę­ściowe lub zupełne, a także zupełne ograniczone do przy­padków wprowadzania gatunku w miejscu, gdzie dotychczas nie występował. Zabiegi pielęgnacyjne przedstawio­no bardzo skrótowo, ograniczając się do najważniejszych wskazówek praktycznych.

Na zakończenie omówiono możliwości ograniczenia zjawiska zamierania jesionu wyniosłego metodami hodowlanymi. Pielęgnację określono trzema słowa­mi: „wcześnie, umiarkowanie, często", zalecając staran­ne wykonywanie zabiegów już od początku kształtowania się zwarcia na uprawie. W odniesieniu do całości hodowli jesionu autorzy sprecyzowali 9 wniosków. Racjonalne postępowanie hodowlane może doprowadzić do zmi­nimalizowania ryzyka wystąpienia choroby na większej powierzchni i wpływać na zwiększenie stabilności drzewo­stanów jesionowych.

Książka zawiera zbiór ogólnych i szczegółowych informacji o podstawowym znaczeniu dla praktycznej hodowli i ochro­ny jesionu wyniosłego, ma charakter praktycznego poradnika dla leśników, co umożliwia jego rekomendację i polecenie jako publikacji możliwej do wykorzystania przez terenową służbę PGL LP.

Wojciech Fonder