Od Autorów ..................................................................................................................................... 9
CZĘŚĆ I
OCZYSZCZANIE WODY
1. Wody naturalne ......................................................................................................................... 13
1.1. Charakterystyka wód ................................................................................................. 13
1.2. Ćwiczenia laboratoryjne ............................................................................................ 23
1.2.1. Fizyczno-chemiczna analiza jakości wody ....................................................... 23
1.2.2. Ocena agresywności i korozyjności wody ........................................................ 26
2. Filtracja ...................................................................................................................................... 33
2.1. Charakterystyka procesu ........................................................................................... 33
2.2. Ćwiczenia laboratoryjne ............................................................................................ 37
2.2.1. Wpływ uziarnienia i prędkości filtracji na efekt usunięcia zawiesin z wody . 37
2.2.2. Badanie wpływu prędkości filtracji na straty hydrauliczne ............................ 39
2.2.3. Płukanie złoża filtracyjnego .............................................................................. 44
2.2.4. Analiza sitowa złoża filtracyjnego .................................................................... 47
3. Koagulacja ................................................................................................................................. 51
3.1. Charakterystyka procesu ........................................................................................... 51
3.2. Ćwiczenia laboratoryjne ............................................................................................ 56
3.2.1. Koagulacja objętościowa zanieczyszczeń wody – dobór optymalnej dawki koagulantu .......................................................................................................... 56
3.2.2. Zależność efektywności koagulacji od pH wody ............................................. 60
4. Adsorpcja ................................................................................................................................... 63
4.1. Charakterystyka procesu ........................................................................................... 63
4.2. Ćwiczenia laboratoryjne ............................................................................................ 67
4.2.1. Wyznaczanie izoterm adsorpcji fenolu na granulowanym węglu aktywnym . 67
4.2.2. Badanie kinetyki adsorpcji fenolu na granulowanym węglu aktywnym ........ 72
4.2.3. Charakterystyka węgla aktywnego ................................................................... 76
5. Dezynfekcja wody ..................................................................................................................... 81
5.1. Charakterystyka procesu ........................................................................................... 81
5.2. Ćwiczenia laboratoryjne ............................................................................................ 85
5.2.1. Wyznaczanie zapotrzebowania wody na chlor ................................................. 85
5.2.2. Wyznaczanie punktu przełamania podczas chlorowania wody ...................... 87
6. Odkwaszanie wody ................................................................................................................... 89
6.1. Charakterystyka procesu ........................................................................................... 89
6.2. Ćwiczenia laboratoryjne ............................................................................................ 93
6.2.1. Fizyczne odkwaszanie wody metodą napowietrzania ..................................... 93
6.2.2. Chemiczne odkwaszanie wody za pomocą wapna ........................................... 95
6.2.3. Chemiczne odkwaszanie wody na filtrze ze złożem węglanowym ................ 97
7. Odżelazianie i odmanganianie wód podziemnych ............................................................... 101
7.1. Charakterystyka procesu ........................................................................................... 101
7.2. Ćwiczenia laboratoryjne ............................................................................................ 108
7.2.1. Odżelazianie wody metodą napowietrzania i filtracji przez złoże piasku
kwarcowego ........................................................................................................ 108
7.2.2. Wyznaczanie dawki utleniacza do usuwania żelaza oraz manganu
z wody podziemnej ............................................................................................ 109
7.2.3. Odmanganianie wody na złożach handlowych z MnO2 .................................. 112
8. Wymiana jonowa ...................................................................................................................... 115
8.1. Charakterystyka procesu ........................................................................................... 115
8.2. Ćwiczenia laboratoryjne ............................................................................................ 121
8.2.1. Określenie zdolności wymiennej jonitów ......................................................... 121
8.2.2. Zmiękczanie wody na kationicie w cyklach sodowym i wodorowym ............ 125
8.2.3. Wymiana jonu amonowego z wody na klinoptylolicie ..................................... 127
9. Separacja membranowa ........................................................................................................... 131
9.1. Charakterystyka procesu ........................................................................................... 131
9.2. Ćwiczenia laboratoryjne ............................................................................................ 136
9.2.1. Odsalanie wody w procesie odwróconej osmozy ............................................. 136
9.2.2. Usuwanie mętności wody w procesie mikrofiltracji ........................................ 138
10. Zmiękczanie wody metodami strąceniowymi ..................................................................... 141
10.1. Charakterystyka procesu ........................................................................................... 141
10.2. Ćwiczenia laboratoryjne ............................................................................................ 146
10.2.1. Zmiękczanie wody wapnem .............................................................................. 146
10.2.2. Zmiękczanie wody wodorotlenkiem sodu ........................................................ 148
11. Odtlenianie wody .................................................................................................................... 151
11.1. Charakterystyka procesu ........................................................................................... 151
11.2. Ćwiczenia laboratoryjne ............................................................................................ 153
11.2.1. Odtlenianie wody metodami fizycznymi ......................................................... 153
11.2.2. Odtlenianie wody metodami chemicznymi ...................................................... 155
CZĘŚĆ II
OCZYSZCZANIE ŚCIEKÓW
12. Ścieki komunalne .................................................................................................................... 161
12.1. Charakterystyka i technologia oczyszczania ścieków .............................................. 161
12.2. Ćwiczenia laboratoryjne ............................................................................................ 167
12.2.1. Fizyczno-chemiczna analiza jakości ścieków bytowych ................................. 167
12.2.2. Fizyczno-chemiczna analiza jakości ścieków
z przemysłu rolno-spożywczego ....................................................................... 168
13. Mechaniczne oczyszczanie ścieków ...................................................................................... 171
13.1. Charakterystyka procesu ........................................................................................... 171
13.2. Ćwiczenia laboratoryjne ............................................................................................ 175
13.2.1. Kinetyka sedymentacji zawiesiny łatwo opadającej ........................................ 175
13.2.2. Usuwanie olejów w procesie flotacji ................................................................. 178
14. Biologiczne oczyszczanie ścieków ......................................................................................... 181
14.1. Charakterystyka procesu ........................................................................................... 181
14.2. Ćwiczenia laboratoryjne ............................................................................................ 186
14.2.1. Pomiar prędkości pobierania tlenu przez osad czynny .................................... 186
14.2.2. Wyznaczanie zdolności do natleniania napowietrzacza pęcherzykowego .... 188
14.2.3. Wyznaczanie zdolności do natleniania w napowietrzaniu
powierzchniowym .............................................................................................. 191
14.2.4. Wyznaczanie parametrów pracy komór osadu czynnego ................................ 194
14.2.5. Charakterystyka osadu czynnego ..................................................................... 196
15. Chemiczne oczyszczanie ścieków .......................................................................................... 203
15.1. Charakterystyka procesu ........................................................................................... 203
15.2. Ćwiczenia laboratoryjne ............................................................................................ 205
15.2.1. Strącanie fosforanów siarczanem(VI) żelaza(III) ............................................ 205
15.2.2. Strącanie fosforanów wapnem ........................................................................... 207
16. Osady ściekowe ........................................................................................................................ 209
16.1. Charakterystyka osadów ściekowych ....................................................................... 209
16.2. Ćwiczenia laboratoryjne ............................................................................................ 214
16.2.1. Badanie właściwości osadów ściekowych ........................................................ 214
16.2.2. Grawitacyjne zagęszczanie osadu ..................................................................... 216
16.2.3. Tlenowa stabilizacja osadu ................................................................................ 218
16.2.4. Beztlenowa stabilizacja osadu ........................................................................... 220
16.2.5. Dezintegracja osadu ........................................................................................... 223
16.2.6. Wapnowanie osadu ............................................................................................ 225
CZĘŚĆ III
METODYKA OZNACZEŃ WYBRANYCH PARAMETRÓW WODY I ŚCIEKÓW
17. Parametry fizyczne wody i ścieków ...................................................................................... 231
17.1. Barwa. Oznaczenie barwy rzeczywistej z użyciem spektrofotometru .................... 231
17.2. Mętność. Oznaczenie mętności przy użyciu mętnościomierza laboratoryjnego ..... 231
17.3. Przewodnictwo elektrolityczne. Oznaczenie przewodnictwa właściwego wody ..... 232
17.4. Zapach. Oznaczanie zapachu na zimno metodą organoleptyczną bezpośrednią
oraz oznaczanie zapachu progowego ......................................................................... 233
18. Wskaźniki ogólne charakteryzujące wodę i ścieki ............................................................. 235
18.1. Oznaczenie suchej pozostałości, pozostałości po prażeniu i strat przy prażeniu
w wodzie i ściekach metodą wagową ........................................................................ 235
18.2. Zawartość suchej masy, substancji organicznych i mineralnych w osadach
ściekowych ................................................................................................................. 237
18.3. Zawiesina ogólna. Oznaczenie stężenia zawiesiny ogólnej metodą wagową .......... 238
19. Związki nieorganiczne oraz wskaźniki wynikające z ich obecności
w wodzie i ściekach ................................................................................................................. 239
19.1. Azot i jego związki. Jon amonowy. Oznaczanie jonu amonowego metodą
kolorymetryczną z odczynnikiem Nesslera .............................................................. 239
19.2. Azot i jego związki. Azotany(V). Oznaczenie azotanów(V) metodą
kolorymetryczną z salicylanem sodowym ................................................................ 240
Spis treści 7
19.3. Azot i jego związki. Azot ogólny. Oznaczenie azotu ogólnego przy użyciu
spektrofotometru DR 5000 Hach .............................................................................. 240
19.4. Chlorki. Oznaczenie chlorków metodą argentometryczną według Mohra .............. 241
19.5. Fosfor. Oznaczenie fosforu ogólnego oraz rozpuszczonych fosforanów
kolorymetryczną metodą molibdenianową przy użyciu
spektrofotometru DR 5000 Hach .............................................................................. 242
19.6. Kwasowość. Oznaczenie kwasowości ogólnej oraz mineralnej metodą
miareczkową .............................................................................................................. 243
19.7. pH. Oznaczenie pH metodą potencjometryczną ....................................................... 244
19.8. Siarczany. Oznaczanie siarczanów metodą turbidymetryczną ................................. 245
19.9. Twardość. Oznaczanie twardości ogólnej metodą wersenianową ............................ 245
19.10. Zasadowość. Oznaczanie zasadowości metodą miareczkową wobec wskaźników . 246
20. Jony metali ............................................................................................................................... 249
20.1. Glin. Oznaczenie glinu kolorymetryczną metodą z aluminonem z użyciem
spektrofotometru DR 5000 Hach .............................................................................. 249
20.2. Mangan. Oznaczenie manganu metodą nadmanganianową ..................................... 249
20.3. Wapń i magnez. Oznaczenie wapnia i magnezu metodą miareczkową za pomocą
wersenianu sodowego ................................................................................................ 250
20.4. Żelazo. Oznaczenie żelaza ogólnego metodą spektrometryczną
z 1,10-fenantroliną ..................................................................................................... 251
21. Wskaźniki ogólnej zawartości związków organicznych w wodzie i ściekach ................. 253
21.1. BZT. Oznaczenie biochemicznego zapotrzebowania tlenu z użyciem systemu
OxiTop Control .......................................................................................................... 253
21.2. ChZT. Oznaczenie chemicznego zapotrzebowania tlenu metodą chromianową ..... 253
21.3. Ekstrakt eterowy. Oznaczenie całkowitej zawartości substancji organicznych
ekstrahujących się eterem naftowym metodą wagową ............................................. 256
21.4. Utlenialność. Oznaczenie utlenialności w środowisku kwaśnym ............................ 257
21.5. UV-absorbancja ......................................................................................................... 258
21.6. Zagniwalność ............................................................................................................. 259
22. Gazy rozpuszczone w wodzie lub ściekach .......................................................................... 261
22.1. Dwutlenek węgla. Oznaczenie wolnego dwutlenku węgla ....................................... 261
22.2. Dwutlenek węgla. Oznaczenie agresywnego dwutlenku węgla ............................... 262
22.3. Tlen rozpuszczony. Oznaczenie tlenu rozpuszczonego w wodzie
metodą Winklera ....................................................................................................... 263
CZĘŚĆ IV
INTERPRETACJA WYNIKÓW I SZACOWANIE BŁĘDÓW POMIAROWYCH
23. Wprowadzenie ......................................................................................................................... 269
23.1. Rodzaje błędów pomiarowych .................................................................................. 269
23.2. Statystyki opisowe ..................................................................................................... 274
23.3. Analiza korelacji i regresji ......................................................................................... 276
CZĘŚĆ V
ZASADY PRACY W LABORATORIUM
24. Przepisy porządkowe .............................................................................................................. 283
25. Bezpieczeństwo i higiena pracy w laboratorium – przepisy ogólne ................................. 285
Bibliografia ..................................................................................................................................... 287